عکس | قاره آفریقا از وسط نصف می‌شود؟

یک شکاف بزرگ، به‌شکلی تدریجی در قاره آفریقا مشغول به فعالیت است تا دومین قاره بزرگ کره زمین را از هم بپاشاند. طبق گفته انجمن زمین‌شناسی لندن، این فرورفتگی که به نام "شکاف آفریقای شرقی" شناخته می‌شود، شبکه‌ای از دره‌هاست که حدود ۳۵۰۰ کیلومتر طول دارد و از دریای سرخ تا موزامبیک کشیده شده است.

حالا این سوال مطرح شده که آیا قاره آفریقا کاملا به دو قسمت تقسیم خواهد شد؟ و در صورت وقوع، چه زمانی این اتفاق رخ خواهد داد؟ برای پاسخ دادن به این سوالات، باید به صفحات تکتونیکی منطقه نگاه کرد؛ صفحاتی که بخش‌های بیرونی سطح سیاره را تشکیل داده و در صورت برخورد با یکدیگر، کوه‌ها را ایجاد می‌کنند و در صورتی که از هم جدا شوند، حوضه‌های بزرگی را تشکیل خواهند داد.

طبق گفته رصدخانه زمین ناسا، در امتداد این شکاف عظیم در شرق آفریقا، صفحه تکتونیکی سومالی قرار دارد که توسط بخش بزرگ‌تر و قدیمی‌تر این قاره، یعنی صفحه تکتونیکی نیوبین، به سمت شرق کشیده می‌شود. (صفحه تکتونیکی نیوبین گاهی تحت عنوان صفحه آفریقا شناخته می‌شود.)

صفحات سومالی و نیوبین هم در حال فاصله گرفتن و جدا شدن از صفحه عربی در بخش شمالی هستند. طبق اعلام انجمن زمین‌شناسی لندن، این صفحات در منطقه آفار اتیوپی با هم تلاقی می‌کنند و یک سیستم شکاف Y شکل ایجاد می‌کنند.

جدایی تدریجی و آرام

طبق گفته سینتیا ابینگر، رئیس دپارتمان زمین‌شناسی دانشگاه تولان در نیو اورلئان و مشاور علمی دفتر آفریقایی وزارت امور خارجه آمریکا، شکاف شرق آفریقا حدود ۳۵ میلیون سال پیش بین عربستان و شاخ آفریقا در بخش شرقی قاره شکل گرفت. این شکاف با گذر زمان به سمت جنوب کشیده شد و حدود ۲۵ میلیون سال پیش به شمال کنیا رسید.

این شکاف شامل دو مجموعه موازی شکستگی در پوسته زمین است و به گفته انجمن زمین‌شناسی لندن، شکاف شرقی از اتیوپی و کنیا عبور می‌کند و شکاف غربی به شکل کمانی از اوگاندا به مالاوی می‌رود. طبق اعلام رصدخانه زمین ناسا، شاخه شرقی خشک است و شاخه غربی در مرز جنگل‌های بارانی کنگو قرار دارد.

 

به گفته ابینگر، وجود شکاف‌های شرقی و غربی و کشف مناطق دریایی زمین‌لرزه‌ها و آتشفشان‌ها نشان می‌دهد که قاره آفریقا به آرامی در امتداد چندین خط در حال باز شدن است که مجموع این میزان، به شکل سالانه ۶.۳۵ میلیمتر برآورد شده است.

کن مک دونالد، استاد ممتاز علوم زمین در دانشگاه سانتا باربارای کالیفرنیا در این باره گفته:« حرکت این شکاف در حال حاضر بسیار کند است و سرعتش قابل مقایسه با سرعت رشد ناخن‌های پا است.»

طبق گفته انجمن زمین‌شناسی لندن، شکاف شرق آفریقا به احتمال قریب به یقین به دلیل جریان گرمایی که از استنوسفر (قسمت بالایی گوشته زمین که گرم‌تر و ضعیف‌تر است) بالا می‌آید، بین کنیا و اتیوپی شکل گرفته. این گرما باعث انبساط پوسته پوشاننده زمین شده و آن را به بالا می‌راند و همین منجر به کشیده شدن و شکستن سنگ‌های شکننده قاره‌ای شده است. رصدخانه زمین ناسا هم تاکید کرده که همین موضوع، دلیل فعالیت‌های آتشفشانی قابل توجهی از جمله تشکیل قله کلیمانجارو که بلندترین قله قاره آفریقاست نیز شده است.

سناریوهای موجود در مورد ظاهر آفریقای بعدی

در این میان ایده‌های متفاوتی در مورد دو نیم شدن قاره آفریقا وجود دارد. یک سناریو بدین ترتیب است که اکثر صفحه سومالی از دیگر بخش‌های قاره آفریقا جدا خواهد شد و دریایی بین این دو بخش شکل خواهد گرفت. به گفته ابینگر، بخش جدا شده، شامل سومالی، اریتره، کنیا، تانزانیا و موزامبیک خواهد بود و او در مورد سناریوی دوم گفته:« سناریوی دیگر این است که تنها بخش شرقی تانزانیا و موزامبیک از آفریقا جدا خواهند شد.»

به گفته ابینگر، در صورت تقسیم قاره آفریقا به دو قسمت، شکاف موجود در اتیوپی و کنیا، ممکن است شکافته شده و بین یک تا ۶ میلیون سال دیگر صفحه سومالی تشکیل شود.

اتفاقی که شاید هرگز رخ ندهد

در هر صورت این احتمال هم وجود دارد که قاره آفریقا به دو قسمت تقسیم نشود. ابینگر گفته که نیروهای زمین‌شناسی که باعث ایجاد شکاف می‌شوند، ممکن است برای جداسازی صفحات سومالی و نوبین، بیش از حد کند باشند.

براساس بررسی انجام شده در مجله GSA Today در سال ۲۰۲۲، یکی از مثال‌های جالب‌توجه در شکاف‌های ناموفق در دیگر بخش‌های جهان، شکاف میان قاره‌ای است که یک منحنی حدود ۳۰۰۰ کیلومتری است که در سراسر غرب و میانه بالایی آمریکای شمالی واقع شده است.

طبق برداشت انجمن زمین‌شناسی لندن، شاخه شرقی شکاف شرق آفریقا هم یک شکاف ناموفق به نظر می رسد اما شاخه غربی این شکاف همچنان فعال است.

مک دونالد در این رابطه گفته:«آنچه ما هنوز نمی‌دانیم این است که آیا این شکاف‌ها، با سرعت کنونی به فعالیت ادامه خواهند داد تا در نهایت یک حوضه اقیانوسی مانند دریای سرخ و بعد از آن به چیزی به مراتب بزرگتر مثل یک نسخه کوچک‌تر از اقیانوس اطلس تبدیل شوند و یا اینکه سرعت آنها افزایش یافته و سریع‌تر به آنجا می رسند؟ و یا حتی ممکن است متوقف شوند.»